hesap makinesi ve modern islam83
sizlere yine güzel yazıları yazan hesap makinesi dediki gulamak yerine İbni Sînâ ve İbni Rüşd’ün yanında Türk olan Fârâbiy Arap sayarak İslam medeniyetini Araplarla özdeşleştirmiş, Batı niedp ' yetine karşı “Arap medeniyeti” imajını çıkarmıştı. Ona göre Arapbr f" medeniyeti Yunanlılardan almışlar ise, Yunanlılar kimden alrnışlat(},|'! Yahut onlara kendilerinden hiç bir şey katmamışlar mıdır? Diğer tarafta^ o, Renan’ın, bilimsel ve felsefî düşünce açısından özürlü saydığı Sâr^j ırktan Araplara karşı aynı ırktan Yahudileri bilimsel-felsefî düşünceye katkılarından dolayı övmesindeki çelişkiyi ve Türklerle ilgili anakronil^ ithamlarını ifşa etmeyi de ihmal etmişti.Diğer taraftan II. Abdülhamid döneminde filolojik çalışmalarıyla
Türh çülüğün öncüsü sayılan Şemseddin Sami (1302: 18-9), Kemal’in aksine "Arap medeniyeti”ne karşı “İslam medeniyeti”ni savunur. Sami, Fransız oryantalizminin “Arap medeniyeti” kurgusuna karşı kaleme aldığı eserini 1879 yılında çıkarmış, Kemal ise Renan’ın ithamlarına karşı savunmasını 1883’de yazmıştı. Bundan Kemal’in, misyon niyetinden dolayı, dört sene önce çıkan Sami’nin eserini dilckate almadığı sonucu çıkıyor. Sami’ye göre İslam öncesinde zuhur eden medeniyetler, birer kavim ya da ümmete özgü kalmıştı. İslam medeniyeti ise “bir kavim ve ümmete mahsus olmayıp, din-i îslamin zuhuru akabinde zuhur etmiş ve o dinin esası üzerine müesses olup umumi olabilecek bir halde bulunmuş olduğundan, tulu’ eden şems-i münirgibi, birden bire kâffe-iâfâkı kaplamağa ve din-i İslam ’ı kabul edip o dâire-i medeniyete giren akvam ve ümemin cümlesini tenvir etmeğe başladı. ’’
Sami (1302: 15-7), bu yüzden Fransız oryantalizminin ürünü “Arap Medeniyeti” kavramını eleştirir; “Avrupa ulemasının bir takımı medeni-yet-i İslamiyeye “Arap Medeniyeti" ismini vermişlerse de, bunun doğru olmadığını bazı muhakkikler ispat etmişlerdir. (...)Medeniyet-i İslamiyeye “Arap medeniyeti” ismini vermek isteyenler, Arap uleması tesmiye ettikleri ulemadan ekserisinin Arabm gayrı olan Fars, Türk ve sair cinsiyetlere mensup olduklarını, ve ulema-yı İslam’ın en büyüklerinden mesela İbni Sina’nın îrani, ve hâkim-i Fârâbi'nin Türk ve o medeniyeti Avrupahhnn gözüne çarpacak surette kemâlâtıyla gösteren Salahuddin-i Eyyübi'nin Kürt olduğunu bilirler. ’’ Oysa Sami'nin eleştirdiği oryantalistler gibi Na« mık Kemal (1326; 38) de İbni Haldun’un mantığınca Fârâbî ve diğerlerir^ ^rk değil, dil ve kültür bakımından Arap sayar: “Italyah bir aileye mensup lan Napoleon nasıl Fransız, ecdadı Slav kavminden olduğu mervlbul^
ıian Bismark nasıl Alman ise. İlmi Sina, İlmi Rüşd, Fân'ibi de öylece Arap addolunmak lazım geleceğinde hiç şüphe var rnıdır.^"
Ahmed Cevdel gibi İslam’a “yukarıdan” bağlı olan Namık Kemal (2005: 57), böylece Arapları, Müslümanlar-arası siyasal birliğin kültürel sembolü olarak alır. O, 1872 yılında Osmanlı hükümetinin Yemen’e yaptığı bir hareketten sonra yazdığı bir makalede bunu açıkça ifade eder. Ona göre Araplar, kıdem ve salâbet bakımından İslam’ın asabiyetinin koruyucusu ve üstün zekâ ve özellikle her türlü teşebbüse ve araştırmaya girişkenlik bakımından kültür kılavuzudur. Marifet sabahının nurlarını görmeye başladıklarında Arapların gene oturdukları yerleri dünyanın kültür merkezî ve tâbi oldukları devleti dünyanın kıblegahı kılacaklarında şüphe yoktur: "Asrımızın envâr-ı kemülâtı, Arabistan'a olsa olsa buradan aksedecek ve hHafet-i İslamiyenin arzu olunan feyz-i istikbali birinci derecede TürkJeıin ve fakat ikinci derecede Arapların ikdamıyla hâsı! olacaktır. (...) Milletimizi Arap Müslüman etti. Arap terbiye eyledi. Kânunumuz Arap'a tâbi, ekser maarifimiz Arabiden istinbat olunmağa muhtaç, lisanımız Arabînin edebiyatı sayesinde kaimdir.'^^ Arap bizim fesad-ı liizgâr He asabına halel gelmiş üstadımızdır. Biz Arabm kuvve-i şebab He her meşakkatini tahammüle muktedir şakirdiyiz. Biz şimdi onları bulundukları halden kurtarmaya muin olacağız. Onlar Herde bize muhafaza-i milliyet ve kemâiât-i medeniyetçe devam ve terakkide imdat edecek. Hâsılı Hân-ı sürurdan başka bir şey için top atmaya muhtaç olmaksızın milyonlarla İhvân-iİslam'ın daire-iittihadına cem 'eyledik. ’’
Görüldüğü Kemal burada, açıkça Osmanlılar ile Arapları, Romah-lar/Yunanlılar olarak konumlandırır. Bu Arap eksenli dayanışma tasav-\oım, II. Meşrutiyet dönemi İslamcıları tarafından da sürdürülmüştür.'^^ Bu bakış açısından, Osmanlı'da siyasal birliğin kültürel sembolü olarak alınan Araplara rakip siyasî aktör olarak olumsuz bakıldığı sonucu çıkarılabilir. Örneğin İslam dünyasında İslam modernizminin öncüleri sayılan iki Arapça-konuşan düşünür, Rifâ’a Râfı’ Tahtâvî (1801-73) Tunuslu Hayreddin (1821-90)’nin, Hayrullah Efendi ve Namık Kemal gibi Osman-
Muhtemelen 1938’te yayınlandığı devirde geçerli tek parti ideolojisinin ve Türk milliyetçiliğinin etkisiyle Özön (1997: öyl'ün derlemesinde, Araplar lehindeki bu paragraf çıkarılmıştır.
Berkes 1975: 14-5. Ahmed Cevdet Paşa'nın Araplar hakkındaki görüşleri konusunda bak. Azmi Özcan, "Sultan II. Abdülhamid’in Tan-İslam’ siyasetinde Cevdet Pa-şa’nın Tesiri,” Ahmet Cevdet Paşa: Vefatının 100. Yılma .Armağan iÇ)C)y: 123-142.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder